De schaduw van de alwetendheid
Ruimte voor niet weten in het AI-tijdperk
Een reflectie op AI en onderwijs waarin niet weten, kwetsbaarheid en vertrouwen centraal staan met verwijzing naar Jungiaanse schaduw en de verschuiving van expertise naar relationele betekenisgeving.
Wat als kennis ons niet redt?
Je zou verwachten dat méér kennis ons sterker maakt. Maar wat als het omgekeerde gebeurt? In het internationale debat over AI in het onderwijs klinkt een paradox: hoe intelligenter de systemen, hoe onzekerder wij worden. Het lijkt alsof we op een punt zijn gekomen waarop niet het tekort aan informatie ons bedreigt, maar een overdaad. Hoe gaan wij om met weten en niet weten? Wat zegt het ons als weten niet meer vanzelf spreekt?
De schaduw van de alwetendheid
Technologie is niet neutraal, maar belichaamt collectieve verlangens én angsten, zo stelde Jung reeds. AI confronteert ons niet alleen met de grenzen van het onderwijs, maar ook met de grenzen van het zelfbeeld van de kenniswerker. In plaats van zekerheid biedt het algoritme een spiegel van ons onvermogen om betekenis te geven aan ambiguïteit.
Vandaag de dag zien we kennis als relationeel, ingebed in context, timing en vertrouwen. Wat AI genereert is reproduceerbare taal, geen belichaamde ervaring. En toch raken we eraan gehecht – aan de snelheid, de precisie en het gemak. In deze context leiding gevend vraagt niet zozeer een technologische visie, maar vooral het blijven onderzoeken van existentiële vragen. Wat betekent het nog om iets te weten, als bijna alles beschikbaar is?
De kwaliteit van niet-weten
Een bestuurder van een faculteit van een van de oudste universiteiten in ins land vertelde me dat hij zich kwetsbaarder voelt dan ooit. Niet omdat hij zijn vak niet verstaat, maar omdat hij voelt dat de structuur waarin hij werkte verandert. “Vroeger was autoriteit gekoppeld aan expertise. Nu wordt van mij gevraagd dat ik ruimte geef aan wat ik zelf nog niet weet.”
Hij beschreef een bijeenkomst waarin studenten vroegen naar de impact van AI op toetsing. “Ik wilde antwoorden geven, kaders bieden en richting schetsen. Maar toen ik stil werd, merkte ik: dit is het moment om niet te weten. En om dát voor te leven.”
Die avond werd door studenten niet herinnerd vanwege zijn betoog, maar vanwege zijn stilte. Zijn moed om iets níet te zeggen en daarmee iets wezenlijks wél voelbaar te maken.
De stilte doet het zware werk
Durf jij toe te geven dat je het soms ook niet weet? En als je dat doet – hoe leer je dan verder? Ken jij de kracht van de stilte? De stilte doet immers het zware werk.
Geschreven door Koen de Snoo
