De kracht van het collectief geweten
Leiderschap dat klimaatverantwoordelijkheid verankert in collectief geweten
Naar aanleiding van COP28 verkent deze blog hoe systemisch leiderschap en psychodynamisch bewustzijn helpen om schuld, hoop en ontkenning te dragen en te vertalen naar gezamenlijke actie voor klimaatverantwoordelijkheid.
COP28: Klimaatverantwoordelijkheid en de kracht van het collectief geweten
De COP28 klimaatconferentie is net afgesloten en de reacties zijn gemengd. Terwijl sommigen het als een stap vooruit zien in de mondiale klimaatdeal, zijn anderen teleurgesteld over het gebrek aan concrete maatregelen. De paradox is voelbaar: de urgentie van de klimaatcrisis is onmiskenbaar, maar de bereidheid om diepgaande veranderingen door te voeren, lijkt vaak te stuiten op politieke en economische belangen. Hoe kunnen we werkelijk verantwoordelijkheid nemen voor het klimaat terwijl er zoveel belangen op het spel staan? Wat betekent leiderschap in een context waar collectief geweten en wereldwijde samenwerking elkaar vinden, maar ook botsten?
De klimaatcrisis vraagt om wereldwijde samenwerking, maar die samenwerking wordt vaak belemmerd door nationale belangen, economische druk en de complexiteit van mondiale systemen. Dit doorbreken vergt politieke moed en het vermogen om voorbij kortetermijnbelangen te kijken. Het vraagt om een systeemdenken dat de diepere, vaak ongemakkelijke waarheden onder ogen ziet, en dat tegelijkertijd de hoop voedt dat verandering mogelijk is.
Lenigheid en verantwoordelijkheid
Klimaatverantwoordelijkheid is geen geïsoleerd vraagstuk dat kan worden opgelost door een enkel land of een enkele industrie. Het is een wereldomvattende uitdaging die samenwerking op alle niveaus vereist. Toch blijkt zulke samenwerking vaak moeilijker dan gedacht. De mondiale samenwerking die nodig is om klimaatverandering tegen te gaan, vraagt van leiders niet alleen politieke en strategische vaardigheden, maar ook de systemische lenigheid om een breed scala aan belangen, waarden en visies samen te brengen.
De complexiteit van het mondiale systeem maakt het moeilijk om op één lijn te komen. Verschillende landen hebben verschillende prioriteiten en de belangen van de private sector staan vaak lijnrecht tegenover de langetermijnbehoeften van het milieu. Bovendien speelt er een psychodynamisch element: landen en bedrijven zijn vaak niet bereid om concessies te doen, uit angst voor verlies van invloed, economisch welzijn of politieke macht. In plaats van elkaar te versterken, trekken deze belangen elkaar vaak in tegenovergestelde richtingen.
Van onze leiders verwachten we daarom dat zij samenwerking zoeken die niet alleen focust op het bereiken van compromissen, maar ook op het creëren van een gedeelde visie die het welzijn van de planeet centraal stelt. Dit vraagt om lenigheid, maar meer nog om bereidwilligheid samen verantwoordelijkheid te nemen voor het totale spectrum aan belangen, zowel van de huidige generatie wereldburgers als van de toekomstige. Dit leiderschap leidt niet slechts tot een zoveelste agenda en tot 'doen', maar vereist introspectie op wat verantwoordelijkheid nemen ten diepste is: een staat van ‘zijn’, waarin het eigen vermogen en de eigen wil om een situatie van de juiste respons te voorzien (respons-ability) worden onderzocht.
Schuld, hoop en ontkenning
Psychodynamisch gezien speelt een complex spanningsveld van schuld, hoop en ontkenning een belangrijke rol in het leiderschap rondom klimaatverantwoordelijkheid. Aan de ene kant is er de schuld – niet alleen van de landen die historisch verantwoordelijk zijn voor de meeste CO2-uitstoot, maar ook van de huidige generaties die, ondanks alle wetenschap, niet in staat zijn geweest om de noodzakelijke stappen te zetten. Deze schuld kan verlammend werken, zowel op individuen als op landen, en het kan leiden tot defensieve reacties zoals ontkenning of vertraging van de noodzakelijke veranderingen.
Aan de andere kant is er de hoop – een krachtige motor voor actie. Klimaatverantwoordelijkheid wordt steeds meer erkend als een collectieve taak die niet alleen gaat om het behoud van de aarde voor toekomstige generaties, maar ook om het welzijn van de huidige wereldbevolking. Deze hoop is essentieel voor verandering. Tegelijk kan het een valkuil zijn: hoop zonder actie is slechts een verlangen. Wanneer leiders zich uitsluitend op de hoop richten en de werkelijke complexiteit en de ongemakkelijke waarheden vermijden, creëren ze een omgeving waarin de noodzakelijke verandering niet kan plaatsvinden.
Het is de kunst van leiderschap om zowel de schuld als de hoop te omarmen en een ruimte te creëren waarin deze twee krachten elkaar niet uitsluiten, maar elkaar versterken. Leiders die in staat zijn om de diepere emoties en dynamieken van het klimaatdebat te begrijpen, kunnen een omgeving creëren waarin verandering niet alleen mogelijk is, maar ook gedragen wordt door een breed gevoel van collectief geweten.
Leiderschap in actie: een mini-casus
Stel je voor dat je als CEO van een multinational die actief is in de olie- en gasindustrie, geconfronteerd wordt met de vraag hoe je de verantwoordelijkheid kunt nemen voor de klimaatimpact van je bedrijf. Er is een maatschappelijke roep om transparantie en verandering en er wordt steeds meer verwacht dat bedrijven hun ecologische voetafdruk verminderen. Toch ligt er een complex spanningsveld: de noodzaak om aan de belangen van aandeelhouders te voldoen versus de verantwoordelijkheid die je hebt richting toekomstige generaties.
Als leider zou je in deze situatie kunnen kiezen om niet alleen naar de winst te kijken, maar ook naar de lange termijn gevolgen van de bedrijfsvoering. Je zou kunnen besluiten om een radicaal nieuwe koers in te slaan, door winst, verlies, rendement en vermogen niet alleen in monetaire termen te presenteren, maar ook in impact op de beschikbaarheid en kwaliteit van het natuurlijk kapitaal, de beschikbare ecosystemen en de te gebruiken ecosysteemdiensten. Dit vraagt uiteraard om moed, omdat je niet alleen je eigen bedrijfstak uitdaagt, maar ook de gevestigde economische belangen.
Leiderschap in deze context vereist het vermogen om de pijn van schuld en de hoop op verandering samen te brengen. Het vraagt om het erkennen van de grenzen van het systeem en het nemen van verantwoordelijkheid, ook als de uitkomst onzeker is. Het vraagt om moed om radicaal eerlijk te zijn over de impact van je bedrijf en om, in plaats van ontkenning, de mogelijkheid van hoopvolle verandering te omarmen.
Wat durf jij onder ogen te zien, zonder weg te kijken?
Hoe omarm jij de verantwoordelijkheid die met leiderschap komt in tijden van klimaatverandering? Wat durf jij onder ogen te zien, zowel in de wereld om je heen als in je eigen organisatie?
Leiderschap in tijden van klimaatverantwoordelijkheid vraagt om radicale eerlijkheid. Het vraagt om het vermogen om zowel de schuld als de hoop te erkennen, en om daadwerkelijk actie te ondernemen die niet alleen de toekomst van bedrijven waarborgt, maar ook die van de planeet. Wat kun jij doen om verandering te bevorderen, niet alleen in woorden, maar vooral in impact?
Geschreven door Koen de Snoo
