Als je het met controle niet meer redt
Klimaatontwrichting: minder beheersen, meer afstemmen op grenzen van de aarde
Extreem weer maakt zichtbaar dat klassieke controlelogica tekortschiet. Dit stuk nodigt leiders uit om ontkenning los te laten, verantwoordelijkheid te nemen en vanuit systemisch bewustzijn te handelen in verbinding met het grotere geheel.
Als je het met controle niet meer redt
Californië wordt getroffen door ongekende weersomstandigheden: overstromingen, modderstromen, branden. Natuurgeweld dat we vaak proberen te verklaren met cijfers en modellen, maar dat toch vooral ongrijpbaar blijft. De natuur is niet meer slechts een decor van ons bestaan, maar manifesteert zich als actieve speler in het grote systeem. Tegelijkertijd ontstaat de paradox: hoe reageren we als leiders in een wereld die we proberen te beheersen, maar die steeds meer lijkt te ontsnappen aan ons gezag?
Wat vraagt deze situatie van leiders? Wat betekent het om in deze tijd leiding te geven, waar de vertrouwde structuren ons niet meer beschermen tegen de kracht van de aarde?
Het falen van controle en de opkomst van de onzekerheid
Als leiders zijn we geconditioneerd om te handelen, om problemen op te lossen en om waar nodig controle uit te oefenen. Wanneer je organisatie toe is aan verandering en je een proces van transformatie ingang zet waarin onzekerheid de norm lijkt te zijn, komt deze stijl van leidinggeven vaak tot zijn recht. Toch is de werkelijkheid complexer dan dat. Kijk naar het extreem weer in Californië: natuurverschijnselen die zich steeds minder laten voorspellen en die steeds groter worden in hun impact. Het lijkt wel alsof de aarde zelf een spiegel is geworden voor ons systeem, een systeem dat zijn grenzen steeds meer laat zien.
Het falen van controle in dit systeem roept ongemakkelijke vragen op. Hebben we werkelijk begrepen wat de aarde van ons vraagt? Of blijven we, ondanks alle tekenen, vasthouden aan het idee van beheersbaarheid? Het lijkt een simpele waarheid, maar de vergankelijkheid van controle raakt het hart van de leiderschapsstijl die in veel organisaties dominant is. We kunnen niet blijven vasthouden aan een model waarin de natuur een object is dat we naar believen kunnen manipuleren. In plaats van de aarde te beheersen, lijkt het juist tijd om ons aan te passen, te luisteren en ons te verhouden tot wat zich aandient. Zou het kunnen zijn dat dit ook geldt voor de sociale systemen die wij in ons leiderschap ontmoeten?
Reflectie op leiderschap in een ecologische crisis
Als we het hebben over leiderschap in tijden van ecologische crisis, dan gaat het niet alleen over de stappen die we ondernemen om duurzaamheid te bevorderen. Het vraagt een dieper inzicht in de psychodynamiek van hoe wij omgaan met deze crisis. Veel mensen neigen ertoe om de bedreigingen van de klimaatverandering te verdringen. Dit komt vaak voort uit angst, ongeloof of zelfs een gevoel van machteloosheid. We houden onszelf voor de gek door de ernst van de situatie te minimaliseren. Het is makkelijker om niet te geloven in het onomkeerbare dan om echt verantwoordelijkheid te nemen.
Als leiders hebben we echter de taak om deze neiging tot verdringing niet alleen bij anderen, maar ook bij onszelf, te erkennen. Hoeveel van onze gedragingen, besluiten en strategieën zijn gebaseerd op de wens om de gevolgen van de klimaatverandering te ontkennen? En hoeveel van onze systemen, van de politiek tot de bedrijfsvoering, versterken deze ontkenning? Dit is een ongemakkelijke maar noodzakelijke reflectie voor iedere leider die vandaag verantwoordelijkheid wil nemen voor morgen.
In een familiebedrijf kan bijvoorbeeld de verleiding groot zijn om de bedrijfsvoering continu te optimaliseren, zonder rekening te houden met de ecologische voetafdruk. Hoeveel bedrijven zetten stappen richting duurzaamheid, maar doen dit toch in een tempo en op een manier die niet voldoende is om de echte crisis aan te pakken? Leiders kunnen dan misschien goede bedoelingen hebben, maar de versnelling van verandering komt pas wanneer we onze eigen afweermechanismen en ontkenning erkennen. Het vraagt om een diepere verbintenis met de realiteit, en dat is allesbehalve gemakkelijk.
Wat vraagt de aarde van leiderschap?
Nu de ene na de andere ecologische crisis zich opdringt zou leiderschap misschien niet moeten draaien om meer controle, maar om een diepe afstemming met de aarde en haar grenzen. Het vraagt om ruimte voor onzekerheid, ruimte voor de chaos die de natuur soms met zich meebrengt. Misschien is het moment gekomen om onszelf niet langer te zien als de beheerders van de wereld, maar als deel van een groter geheel dat we moeten begrijpen en respecteren.
Wat vraagt deze tijd van jou – niet als CEO of senior manager, maar als mens in jouw rol? Hoe kun jij je eigen rol in de ecologische crisis heroverwegen, niet vanuit controle, maar vanuit afstemming? Wat kun jij doen om te stoppen met ontkennen en echt verantwoordelijkheid te nemen voor de wereld die we samen creëren?
Gechreven door Koen de Snoo
