Het verzet van onderop
Leiderschap in de stikstofcrisis vraagt erkenning van verlies en het herstellen van verbinding tussen systeem en samenleving
Het stuk duidt het boerenverzet als uiting van existentiële onzekerheid en verlies. Het nodigt leiders uit om voorbij technische oplossingen te kijken en met systemisch en psychodynamisch bewustzijn werkelijk te luisteren en verantwoordelijkheid te nemen voor verbinding en draagvlak.
Het verzet van onderop
De stikstofaanpak in Nederland heeft de afgelopen maanden een hoogtepunt bereikt in publieke verontwaardiging. Boerenfamilies, die al generaties lang hun leven hebben opgebouwd rond landbouw en veeteelt, voelen zich bedreigd door de strenge regelgeving. De paradox die hier speelt, is dat een beleid dat wordt gepresenteerd als noodzakelijk voor het milieu, door degenen die het moet raken, wordt ervaren als een aanval op hun bestaansrecht. Hoe kan een systeem dat beweert het welzijn van de samenleving te dienen, tegelijkertijd het vertrouwen van diezelfde mensen verliezen?
Het lijkt een tegenstelling: we streven naar duurzaamheid en verandering, maar wat als deze transitie juist de wortels van de samenleving ondermijnt? Leiding geven aan zo’n ingrijpende verandering vraagt niet alleen om het doorvoeren van beleid, maar om het echt begrijpen van de mens achter de weerstand. Hoe kunnen we het systeem zo aanpassen dat het zowel de maatschappij als de mensen die het dragen, niet vervreemdt?
De dynamiek van verlies
De kern van de weerstand tegen de stikstofaanpak ligt in de psychodynamiek van verlies. Boerenfamilies zijn diep geworteld in een traditie die hen verbindt met het land en hun voorouders. Deze diepgewortelde loyaliteit aan de manier van leven die zij kennen, wordt bedreigd door een systeem dat hen vraagt om los te laten. Deze verandering is niet alleen economisch van aard, maar ook existentiëel. Voor velen is het verlies van hun bedrijf, of de wijze waarop zij hun beroep uitoefenen, niet slechts een financiële crisis, maar een existentiële crisis. Hun identiteit, hun historie, hun dagelijks leven wordt in één klap ter discussie gesteld.
Psychologisch gezien is het verzet van boeren dus veel meer dan een politieke strijd tegen stikstofmaatregelen; het is een roep om gezien en gehoord te worden. De angst voor verlies van bestaansrecht vertaalt zich in strijd, maar deze strijd is vaak niet puur tegen de overheid of het systeem – het is een strijd om hun identiteit en hun plaats in de samenleving te behouden.
Deze psychologische dynamiek vraagt van leiders niet alleen het vermogen om beleid te ontwikkelen, maar ook het vermogen om de diepere menselijke beleving achter de weerstand te begrijpen. Wanneer er sprake is van zo’n diepgeworteld verlies, is het niet genoeg om te reageren vanuit technische of economische termen; leiders moeten in staat zijn om het menselijke aspect van de transitie te begrijpen.
Weerstand is een boodschapper
Stel je voor dat je als leider de verantwoordelijkheid draagt voor het navigeren van een organisatie of land door een turbulente tijd van transitie. De stikstofaanpak is niet slechts een beleidskwestie; het is een kans om het systeem zelf te reflecteren. De boeren die zich verzetten, vertegenwoordigen niet alleen hun eigen belangen, maar een collectief gevoel van verlies en onmacht dat door het systeem niet volledig wordt erkend. Hoe kun je als leider omgaan met deze situatie zonder het systeem te beschermen ten koste van de mensen die het ondersteunen?
Neem bijvoorbeeld de situatie van een CEO die haar organisatie door een ingrijpende verandering leidt, waarbij er veel weerstand is van medewerkers die zich niet gehoord voelen. In plaats van alleen de cijfers en prestaties van de verandering te benadrukken, zou deze CEO haar aandacht kunnen richten op de gevoelens van de medewerkers. Wat gebeurt er met hun gevoel van waarde en identiteit binnen de organisatie? Hoe kunnen ze een plek behouden in de nieuwe structuur, zonder zich buitengesloten of verloren te voelen?
Deze benadering vraagt niet alleen om technisch leiderschap, maar om empathisch leiderschap. Leiding geven is het herkennen en horen van de ziel onder de weerstand. Leiders die niet alleen met hun ratio, maar ook met hun gevoel en inzicht luisteren, zullen merken dat echte transformatie niet door het opleggen van veranderingen komt, maar door het erkennen van de menselijke verhalen die de verandering mogelijk maken.
Wat hoor jij in een schreeuw van wanhoop?
Leiding geven aan systeemverandering vraagt om het vermogen om voorbij de oppervlakkige protesten te kijken. Wat hoor jij als mensen schreeuwen – niet alleen in hun woorden, maar in hun verzet? Wat vraagt deze tijd van jou – niet als CEO, maar als mens in jouw rol? Kun je het verhaal onder het verzet horen? Kun je de ziel van de weerstand herkennen als een roep om gezien en gehoord te worden?
De uitdaging voor leiders in zulke tijden is niet om te winnen of te overtuigen, maar om ruimte te geven voor de verhalen die onder de weerstand liggen. Hoe kun jij, als leider, niet alleen luisteren naar de weerstand, maar de essentie van de strijd begrijpen? Wat kun jij doen om de verbinding te herstellen tussen het systeem en de mensen die het dragen, zodat de verandering niet alleen haalbaar is, maar ook gedragen wordt door hen die het raakt?
Echt leiderschap vraagt om het herkennen van de ziel onder de weerstand, om het luisteren naar wat er echt leeft in de mensen die met de veranderingen geconfronteerd worden. Het vraagt om een leiderschap dat niet alleen een weg wijst, maar ook werkelijk de stem van het verzet begrijpt en die stem een plek weet te geven in de afwegingen die gemaakt moeten worden. Zodat degene die spreken zich gehoord weten en mee kunnen evolueren naar een nieuwe toekomst.
Geschreven door Koen de Snoo
