Zacht blijven in een harde tijd
Leiderschap dat verbinding zoekt voorbij polarisatie
Politieke en maatschappelijke debatten verharden en nodigen uit tot wij tegen zij. Deze blog verkent hoe leiders vanuit psychodynamisch en systemisch bewustzijn kunnen vertragen ruimte maken voor nuance en de onderstroom adresseren zodat verbinding boven strijd kan staan.
Zacht blijven in een harde tijd: de zuigkracht van polarisatie
De politieke debatten verharden richting de verkiezingen en de ruimte voor nuance lijkt steeds kleiner te worden. Wat ooit een forum voor uitwisseling van ideeën was, is nu vaak het toneel van een strijd om gelijk te krijgen. De paradox is duidelijk: terwijl de samenleving meer dan ooit behoefte heeft aan samenwerking, nuance en begrip, lijkt de politiek steeds meer in zwart-wit beelden gevangen. Terwijl we roepen om verbinding, kiezen we steeds vaker voor polarisatie.
De vraag rijst: als het moeilijker wordt om de verschillen te overbruggen en het gemakkelijker lijkt om de ander als vijand te beschouwen, welk leiderschap hebben we dan nodig? Hoe kunnen leiders het gesprek blijven aangaan in een wereld waarin de ruimte voor zachte antwoorden en nuance steeds verder inkrimpt?
De psychodynamiek van polarisatie
Waar dialoog steeds meer plaats maakt voor debat en onderzoeken steeds meer wordt ingeruild voor overtuigen is het gemakkelijk om verstrikt te raken in zwart-wit denken. Dit denken, dat vaak wordt gedreven door angst, biedt een schijnveiligheid: het maakt de wereld eenvoudiger, het definieert een duidelijke vijand en geeft het gevoel dat we in control zijn. Deze simplificatie is slechts een afweermechanisme. Het biedt ons ogenschijnlijk een manier om om te gaan met de complexiteit van de wereld, door de moeilijke en vaak pijnlijke realiteit van onzekerheid en tegenstrijdigheid te vermijden.
Psychodynamisch gezien is het gebruik van zwart-wit denken een manier om onverdraaglijke emoties te beheersen. Het zorgt ervoor dat we ons niet hoeven bloot te stellen aan de ambiguïteit die vaak de kern vormt van menselijke interactie. Maar deze aanpak heeft zijn prijs: het verengt onze blik, beperkt ons begrip van de wereld en vergroot de afstand tussen verschillende perspectieven.
Leiderschap in deze tijd vraagt om het vermogen om voorbij deze simplificaties te kijken. Het vraagt om de moed om de complexiteit te omarmen, om de grijze gebieden te verkennen en om ruimte te creëren voor verschillende stemmen en opvattingen. Het is gemakkelijk om in de valkuil van polarisatie te vallen, maar verbinden vereist dat we een andere weg inslaan.
Het systemische aspect van polarisatie: de roep om een vijand
Op systemisch niveau zien we hoe polarisatie steeds vaker wordt gebruikt om een gevoel van verbondenheid te creëren. Wanneer mensen zich onzeker voelen of zich bedreigd voelen door veranderingen, is er een onbewuste neiging om een externe vijand te creëren. Dit creëert een gevoel van collectieve identiteit: ‘Wij tegen hen.’ Dit kan een schijnbedekking zijn voor de diepere angsten die onder de oppervlakte liggen.
Dit is niet alleen waar in de politiek, maar ook in organisaties en gemeenschappen. Het roepen om een vijand of het creëren van een wij-zij-dynamiek kan tijdelijk cohesie bieden, maar het negeert de werkelijke bronnen van onveiligheid en onvrede. Het is een afgeleide van collectieve defensies, die de onderliggende problemen niet oplossen, maar vaak verergeren.
In deze context vraagt leiderschap om het vermogen om te doorzien waar de roep om een vijand vandaan komt. Het vraagt om het creëren van een ruimte waarin de complexiteit van de situatie niet als bedreiging wordt gezien, maar als een uitnodiging voor verdieping en begrip. Dit is het moment waarop leiders niet alleen moeten reageren op de onmiddellijke roep om actie, maar ruimte moeten bieden voor reflectie en dialoog.
Leiderschap bij verharding: een mini-casus
Stel je voor dat je als gemeentesecretaris verantwoordelijk bent voor een ambtelijke organisatie die steeds meer te maken krijgt met interne verdeeldheid, wellicht deels gevoed door de politiek bestuurders. Medewerkers nemen steeds sterkere standpunten in en de discussies over belangrijke strategische beslissingen worden steeds vijandiger. Je voelt de druk om duidelijkheid te creëren en om een oplossing te bieden die de verdeeldheid doet verdwijnen. Maar je weet dat een snelle oplossing niet het antwoord is, want het onderdrukt slechts tijdelijk de onderliggende spanningen.
In dit geval zou leiderschap niet moeten draaien om het nemen van snel beslissingen of het kiezen van een kant. In plaats daarvan zou het moeten gaan om het ruimte geven aan de verschillende perspectieven die er zijn. Het betekent luisteren, ook wanneer de meningen fel en verdeeld zijn. Het betekent niet meegaan in de polariserende retoriek, maar het gesprek herijken naar een plek van gezamenlijke reflectie en respect, ook als dat betekent dat je de politieke druk om snelle oplossingen en antwoorden te leveren tijdelijk moet weerstaan.
In deze situatie vraagt leiderschap om het vermogen om zacht te blijven in een harde context. Het vraagt om het omarmen van de complexiteit en het bieden van een bedding voor verschillende perspectieven zonder de ander als vijand te beschouwen. Leiders die dit kunnen doen, creëren een cultuur waarin verbinding mogelijk blijft, zelfs in tijden van conflict. Hoe kun jij als leider ruimte maken voor de complexiteit van de wereld, zonder vervallen in simplistische antwoorden?
Geschreven door Koen de Snoo
